خواب‌رفتگی یا پارستزی چیست؟

اگر تا به‌ حال احساس کرده‌اید که چیزی روی پوستتان در حال خزیدن است، یا بی‌حسی یا خارش بی‌دلیل داشته‌اید، ممکن است پارستزی را تجربه کرده باشید.

تقریباً همه افراد در مواردی پارستزی یا خواب‌رفتگی را تجربه کرده‌اند. یکی از رایج‌ترین مواقعی که افراد احساس آشنای سوزن‌سوزن‌شدن را تجربه می‌کنند، زمانی است که دست‌ها یا پاهایشان به خواب می‌رود. این احساس در شما معمولاً به این دلیل رخ می‌دهد که ناخواسته به عصب فشار آورده‌اید و هنگامی که موقعیت خود را تغییر دهید و فشار را از روی عصب آسیب‌دیده بردارید، این احساس برطرف می‌شود. این نوع پارستزی موقتی است و معمولاً بدون درمان برطرف می‌شود. اما اگر پارستزی یا خواب‌رفتگی ادامه یابد، ممکن است دچار یک اختلال پزشکی زمینه‌ای باشید که نیاز به درمان داشته باشد.

علائم پارستزی چیست؟

پارستزی یا خواب‌رفتگی می‌تواند هر بخشی از بدن را درگیر کند، اما معمولاً موارد زیر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد:

• دست‌ها
• بازوها
• پاها
• انگشتان پا

این احساس خواب‌رفتگی می‌تواند موقت یا مزمن باشد. علائم می‌تواند شامل احساسات زیر باشد:

• بی‌حسی
• ضعف
• مورمور
• سوزش
• سردشدن اندام

خواب‌رفتگی یک احساس غیرمعمول نیست. اکثر مردم در زمان‌های مختلفی آن را تجربه می‌کنند. بااین‌حال، گاهی اوقات این احساس ممکن است برای یک دوره زمانی طولانی باقی بماند یا در کنار علائم دیگر رخ دهد. اگر این اتفاق افتاد، باید به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا این احساس ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد. پارستزی مزمن ممکن است باعث درد شدید و منجر به ضعف اندام آسیب‌دیده شود. هنگامی که پارستزی در پاهای شما رخ می‌دهد، می‌تواند راه‌رفتن را دشوار کند.

چه چیزی باعث پارستزی می‌شود؟

همیشه نمی‌توان علت پارستزی را تعیین کرد. پارستزی موقت اغلب به دلیل فشار بر عصب یا گردش خون ضعیف است که بعد از مدتی برطرف می‌شود. این موضوع ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که روی دست خود خوابیده‌اید یا به مدت طولانی با پاهای روی‌هم انداخته نشسته باشید. اما پارستزی مزمن ممکن است نشانه آسیب عصبی باشد. دو نوع از انواع آسیب عصبی عبارت‌اند از: رادیکولوپاتی و نوروپاتی.

رادیکولوپاتی

رادیکولوپاتی وضعیتی است که در آن ریشه‌های عصبی فشرده، تحریک شده یا ملتهب می‌شوند. این موضوع می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که:

1. پارگی دیسک اتفاق افتاده باشد و به عصب فشار بیاورد.
2. کانالی که عصب را از نخاع به اندام شما منتقل می‌کند باریک شود.
3. زائده‌ای عصب را هنگام خروج از ستون فقرات تحت‌فشار قرار دهد.

رادیکولوپاتی که کمر شما را تحت‌تأثیر قرار دهد رادیکولوپاتی کمری نامیده می‌شود. رادیکولوپاتی کمری می‌تواند باعث پارستزی در ساق یا انگشتان پای شما شود. در موارد شدیدتر، ممکن است فشردگی عصب سیاتیک رخ دهد و منجر به ضعف در پاهای شما شود. عصب سیاتیک بزرگ‌ترین عصب بدن است که از قسمت تحتانی نخاع شما شروع می‌شود و تا انگشتان پا می‌رسد.

رادیکولوپاتی گردنی شامل اعصابی می‌شود که حس و قدرت بازوهای شما را فراهم می‌کنند. اگر رادیکولوپاتی گردن دارید، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

• گردن درد مزمن
• پارستزی در اندام‌های فوقانی
• ضعف بازو
• ضعف دست

نوروپاتی

نوروپاتی به دلیل آسیب مزمن عصبی رخ می‌دهد. شایع‌ترین علت نوروپاتی هایپرگلیسمی یا قند خون بالا است.

سایر علل احتمالی نوروپاتی عبارت‌اند از:

• ضربه
• آسیب‌های حرکتی مکرر
• بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید
• بیماری‌های عصبی مانند ام اس
• بیماری‌های کلیوی
• بیماری‌های کبدی
• سکته
• وجود تومورهای مغزی یا تومورهایی نزدیک اعصاب
• اختلالات مغز استخوان یا بافت همبند
• کم‌کاری تیروئید
• کمبود ویتامین B-1، B-6، B-12، E یا نیاسین
• دریافت بیش از حد ویتامین D
• عفونت‌هایی مانند بیماری لایم، زونا یا HIV
• برخی داروها مانند داروهای شیمی‌درمانی
• قرارگرفتن در معرض مواد سمی مانند مواد شیمیایی یا فلزات سنگین

آسیب عصبی در نهایت می‌تواند منجر به بی‌حسی یا فلج دائمی شود.

کمبود ویتامین B

انواع مختلفی از ویتامین B وجود دارد، و همه آنها به حفظ سلامت سلولی و حفظ انرژی شما کمک می‌کنند. اگرچه بسیاری از افراد از طریق رژیم غذایی خود ویتامین B کافی دریافت می‌کنند، اما برخی از افراد نیز ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌ها برای تأمین مقدار توصیه شده روزانه خود داشته باشند.

اگر ویتامین B کافی دریافت نکنید، ممکن است پارستزی را تجربه کنید. این موضوع در میان افراد زیر ممکن است بیشتر رخ دهد:

• افراد مسن
• گیاهخواران
• افرادی که بیش از حد الکل مصرف می‌کنند
• افراد مبتلا به کم‌خونی‌های شدید

احتباس مایعات

احتباس مایعات می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله مصرف زیاد نمک و نوسانات سطح هورمون‌ها در دوران قاعدگی. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد تورم در سراسر بدن یا در قسمت‌های خاصی از بدن و به‌صورت موضعی شود. گاهی اوقات این تورم می‌تواند گردش خون را مختل کند و باعث ایجاد احساس سوزن‌سوزن‌شدن در ناحیه آسیب‌دیده شود.

سندرم تونل کارپال

اگر بی‌حسی یا سوزن‌سوزن‌شدن دست شما را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، ممکن است این احساسات ناشی از سندرم تونل کارپال باشد. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که عصب میانی دست شما دچار فشردگی شود. انجام مکرر حرکات مشابه، مانند تایپ‌کردن روی صفحه‌کلید یا کار با ماشین‌آلات، می‌تواند علت بروز این عارضه باشد.

سایر دلایل پارستزی

شرایطی که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد، مانند مولتیپل اسکلروزیس و سکته مغزی نیز می‌تواند باعث پارستزی شود. تومورها، به‌ویژه آنهایی که در مغز یا ستون فقرات قرار دارند، ممکن است باعث تحریک اعصاب آن ناحیه و بروز پارستزی و خواب‌رفتگی شوند.

چه کسانی در خطر پارستزی هستند؟

هر کسی ممکن است پارستزی یا خواب‌رفتگی موقت را تجربه کند. اما خطر ابتلا به رادیکولوپاتی با افزایش سن افزایش می‌یابد. همچنین ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به آن باشید اگر:

حرکات تکراری که به طور مکرر اعصاب شما را فشرده می‌کند، مانند تایپ‌کردن، نواختن ساز، یا بازی‌کردن ورزشی مانند تنیس را انجام می‌دهید

زیاد الکل بنوشید و از یک رژیم غذایی نامناسب استفاده کنید که منجر به کمبود ویتامین، به‌ویژه ویتامین B-12 و فولات شود.

دیابت نوع 1 یا 2 دارید

یک بیماری خودایمنی دارید

یک بیماری عصبی مانند ام اس دارید

پارستزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر پارستزی مداوم و بدون علت واضح دارید باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک از شما سابقه پزشکتان را خواهد پرسید. سعی کنید هر فعالیتی را که در آن شرکت می‌کنید و شامل حرکات تکراری است، ذکر کنید. همچنین باید داروهای بدون نسخه یا با نسخه‌ای را که مصرف می‌کنید فهرست کنید. پزشک شما شرایط سلامتی شناخته شده شما را در نظر می‌گیرد تا به کمک آنها تشخیص را انجام دهد. برای مثال، اگر دیابت دارید، پزشک شما باید تعیین کند که آیا آسیب عصبی یا نوروپاتی دارید یا خیر.

پزشک شما احتمالاً یک معاینه فیزیکی کامل را انجام خواهد داد. این موضوع شامل یک معاینه عصبی نیز می‌شود. آزمایش خون و سایر آزمایش‌های آزمایشگاهی، مانند ضربه‌زدن به ستون فقرات، ممکن است به پزشک در رد بیماری‌های دیگر کمک کند.

اگر پزشک شما مشکوک باشد که مشکلی در گردن یا ستون فقرات شما وجود دارد، ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا اسکن MRI را توصیه کند.

پزشک بسته به نتایج آزمایشات، ممکن است شما را به یک متخصص، مانند متخصص مغز و اعصاب، ارتوپد یا متخصص غدد ارجاع دهد.

درمان پارستزی چیست؟

درمان این عارضه بستگی به علت پارستزی شما دارد. اگر پارستزی شما به‌ ندرت اتفاق می‌افتد، ممکن است نیازی به انجام هیچ درمانی نداشته باشید. تغییر موقعیت بدنی برای کاهش فشار روی عصب ممکن است برای تسکین هرگونه گزگز یا بی‌حسی که تجربه می‌کنید کافی باشد.

در برخی موارد نیز می‌توان با از بین‌ بردن علت بیماری آن را درمان کرد. به‌عنوان‌مثال، اگر دچار آسیبی هستید که در نتیجه حرکات مکرر به وجود آمده، اصلاح سبک زندگی یا فیزیوتراپی ممکن است مشکل شما را حل کند.

اگر پارستزی شما به دلیل یک بیماری زمینه‌ای باشد، درمان آن بیماری به طور بالقوه می‌تواند علائم پارستزی را کاهش دهد. درواقع شرایط فردی شما تعیین می‌کند که آیا علائم شما بهبود می‌یابد یا خیر. برخی از انواع آسیب عصبی برگشت‌ناپذیر هستند.

به‌عنوان‌مثال، اگر پزشک متوجه شود که شما به سندرم تونل کارپال مبتلا هستید، ممکن است یک پوشش حمایتی و تمرینات خاصی برای تقویت مچ دست و تسکین عصب را تجویز کند. در موارد شدیدتر، تزریق کورتون یا جراحی نیز ممکن است موردنیاز باشد.

از داروهای مسکن بدون نسخه یا کمپرس سرد نیز می‌توان برای تسکین هر گونه درد موقت ناشی از پارستزی استفاده کرد.

چشم‌انداز افراد مبتلا به پارستزی چیست؟

پارستزی موقت معمولاً در عرض چند دقیقه برطرف می‌شود. اگر آن احساسات عجیب‌ و غریب از بین نرود یا خیلی اوقات عود کند، ممکن است دچار پارستزی مزمن شوید. اگر علائم شدید باشند، می‌تواند زندگی روزمره شما را پیچیده کند. به همین دلیل تلاش برای یافتن علت این عارضه بسیار مهم است پس برای یافتن درمان مناسب حتماً به متخصص مراجعه کنید.

شدت پارستزی مزمن و طول مدت آن تا حد زیادی به علت آن بستگی دارد. در برخی موارد، درمان بیماری زمینه‌ای مشکل را حل می‌کند. اگر درمان شما مؤثر نبود، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا بتواند برنامه درمانی شما را عوض کند.

چگونه می‌توان از پارستزی جلوگیری کرد؟

پارستزی یا خواب‌رفتگی همیشه قابل‌پیشگیری نیست. به‌عنوان‌مثال، اگر تمایل دارید روی بازوهای خود بخوابید، احتمالاً نمی‌توانید از این کار جلوگیری کنید و به طور ناخودآگاه و در طی شب روی دستان خود فشار وارد خواهید کرد. بااین‌حال، می‌توانید اقداماتی را برای کاهش وقوع یا شدت پارستزی یا خواب‌رفتگی انجام دهید. به‌عنوان‌مثال، استفاده از آتل مچ دست در شب ممکن است فشردگی اعصاب دست شما را کاهش دهد و به رفع علائم پارستزی و خواب‌رفتگی که در شب تجربه می‌کنید کمک کند.

نکات زیر را برای جلوگیری از پارستزی مزمن رعایت کنید:

• در صورت امکان از حرکات تکراری خودداری کنید.
• اگر نیاز به انجام حرکات تکراری دارید بین این حرکات استراحت کنید.
• اگر مجبور هستید برای مدت طولانی بنشینید، هر چند وقت یکبار بلند شوید و حرکت کنید.
• اگر دیابت یا هر بیماری مزمن دیگری دارید، نظارت دقیق و مدیریت بیماری به کاهش احتمال پارستزی کمک می‌کند.
• معمولاً بازوها در شب به خواب می‌روند، اما این احساس باید نسبتاً سریع از بین برود. اگر این‌طور نیست، ممکن است یک مشکل سلامتی اساسی داشته باشید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر این احساس بیش از یک دوره کوتاه و به مدت طولانی ادامه داشته باشد، یا اگر باعث درد یا ناراحتی قابل‌توجهی شود، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر علائم دیگری را همراه با پارستزی تجربه می‌کنید، باید فوراً با پزشک خود صحبت کنید. این علائم ممکن است ناشی از یک بیماری جدی‌تر باشد.

پارستزی که همراه با هر یک از علائم زیر رخ می‌دهد نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد:

• ضعف عضلانی
• درد شدید
• مشکلات بینایی یا ازدست‌دادن بینایی
• مشکلات در گفتار
• مشکلات هماهنگی
• سرگیجه شدید

کلام آخر

اغلب احساس خواب‌رفتگی و پارستزی خودبه‌خود یا با تغییر جزئی در نحوه قرارگیری بدنتان از بین می‌رود. اما اگر این مشکل ادامه داشت، باید دقت کنید که این احساس چه زمانی رخ می‌دهد، چه مدت طول می‌کشد و آیا علائم دیگری را به همراه آن تجربه می‌کنید یا خیر. این موضوع می‌تواند به پزشک شما کمک کند تا تشخیص دهد که آیا فشردگی عصب منشأ این عارضه است یا علت دیگری پشت علائم شما وجود دارد.