فهرست مطالب
داشتن سلامت جسمی یکی از معضلات مهم جامعه مدرن امروزی است. این موضوع به یکی از بحران‌های جدی سال‌های اخیر تبدیل شده و سبک زندگی بی‌تحرک نیز به این قضیه دامن زده است. بر اساس برخی داده‌ها، 90٪ از جمعیت جهان دارای بیماری‌های مختلف بهداشتی هستند. این موضوع نشان می‌دهد که شرایط زندگی مدرن از پیشرفت روزافزون علم و پزشکی پیشی گرفته و سلامت جسمانی و روانی بسیاری از انسان‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است. در این میان جدا از بحث درمان‌های جراحی باید موضوعاتی مانند توان‌بخشی و کند کردن روند پیری را نیز مد نظر قرارداد.
ستون فقرات گردنی یکی از نواحی مستعد آسیب و عارضه‌های مرتبط با افزایش سن است؛ زیرا این ناحیه در طی روز مجبور به تحمل مداوم وزن سروگردن است. درواقع گروه‌های عضلانی ناحیه قفسه سینه و گردن بیشترین بار و استرس فیزیکی را در حالت‌های روزمره تحمل می‌کنند. جدا از اجزای ظریف ستون فقرات گردنی که این ناحیه را به شدت آسیب‌پذیر می‌کند، هرگونه انحراف از حالت طبیعی نیز می‌تواند فشار وارده به گردن را چند برابر کند.
در نتیجه این فشارهای اضافی، عضلات اطراف گردن خسته می‌شوند و قادر به ایجاد حفاظت مناسب از ستون فقرات گردنی نیستند. این تغییرات به تدریج باعث دیستروفی و تخریب دیسک‌های بین مهره ای می‌شود.
در کنار تمام این مشکلات باید به این نکته توجه داشت که پوکی‌استخوان ستون فقرات نیز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قرن است. وقتی ستون فقرات گردنی دچار پوکی‌استخوان می‌شود، عضلات این ناحیه دچار تون عضلانی بیش از حدی می‌شوند تا تحریک ریشه‌های عصبی نخاعی را کاهش دهند. به دلیل کشش طولانی‌مدت (اسپاسم) عضلات گردنی مانند ذوزنقه‌ای و نردبانی فشردگی بر روی شریان‌های نخاعی افزایش پیدا می‌کند که در نهایت منجر به کاهش گردش خون مغزی می‌شود. این عارضه می‌تواند باعث بروز علائمی مانند اختلال بینایی، ضعف، اختلالات خواب، حافظه و سردردهای شدید شود.
شنا یکی از شناخته‌شده‌ترین ابزارهای درمان عارضه‌های ستون فقرات است. متخصصان شنا و آب‌درمانی را یکی از درمان‌های اصلی بیماری‌هایی مانند اسکولیوز و آن را به‌اندازه فیزیوتراپی مؤثر می‌دانند.
آب‌درمانی تمرین و تقویت بدن با استفاده از خواص آب است. هدف از آب‌درمانی، بالابردن سطح کیفی عملکرد و توانایی‌های فیزیکی بدن برای بیماران مبتلا به بیماری‌های مختلف است.
آب‌درمانی و تمرین در آب به علت وجود نیروهای گرانشی کمتر و حالت غوطه وری باعث آرامش بیشتر عضلات و کاهش رفلکس‌های عضلانی – رباطی می‌شود.
این روش درمانی بدون اینکه فشار زیادی بر مفاصل وارد کند و با استفاده از مقاومت آب، می‌تواند باعث افزایش قدرت عضلات کمر، شکم و کمربند شانه‌ای شود. آب‌درمانی همچنین سیستم قلبی عروقی و تنفسی را تقویت می‌کند؛ بنابراین باعث بالارفتن ایمنی کلی بدن می‌شود.
علی‌رغم اثرات مفید آب‌درمانی در درمان بسیاری از عارضه‌ها، این روش در درمان پوکی‌استخوان گردنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ بنابراین امروز می‌خواهیم در این مقاله یکی از مطالعاتی را که در این زمینه انجام شده است با هم بررسی کنیم. هدف از این مطالعه یافتن مؤثرترین کاربردهای آب‌درمانی برای توان‌بخشی بیماران مبتلا به دردهای عصبی در ستون فقرات گردنی بود.
این مطالعه از سپتامبر تا دسامبر 2018 بر روی 86 بیمار (59 زن، 27 مرد 38 الی 55 ساله) دارای اختلالات عصبی خفیف و پوکی‌استخوان حاد گردنی و در دپارتمان تخصصی بالنیولوژی تفلیس (گرجستان) انجام شد.
بیماران عمدتاً از درد در ستون فقرات گردنی (76.7%)، شانه (57%)، سردرد (69.8%)، بی حسی و درد در بازوها (84.9%) و بد خوابی (38.4%) شکایت داشتند. در طول معاینه این بیماران، کشش شدید عضلات گردنی و ستون فقرات سینه‌ای مشاهده شد.
شایع‌ترین عضلاتی که دچار کشش غیرطبیعی شده بودند عبارت بودند از:
تمامی این عضلات دارای گره‌های دردناک و محدودیت‌های عملکردی بودند.
بیش از 50 درصد این بیماران دارای فشارخون بالا، حدود 40 درصد دارای فشارخون طبیعی و مابقی دارای فشارخون پایین بودند.
در طی این پژوهش به بیماران مبتلا به سردرد، سرگیجه، زنگ زدن گوش و در کل علائمی که نشان دهنده وجود اختلال عملکرد دهلیزی گوش بود، توجه ویژه ای معطوف شد.
بررسی علائم پوکی‌استخوان ستون فقرات گردنی در عکس‌های رادیوگرافی بیماران، وجود این عارضه را در تمامی شرکت‌کنندگان تأیید نمود. کم‌شدن انحنای گردنی، قوز یا کیفوز و بیرون‌زدگی دیسک C 5-6 نیز در 39 بیمار مشاهده شد.
تمامی گروه‌های مورد مطالعه در این پژوهش از نظر ترکیب سنی – جنسی، سیر بالینی و تجویزات درمانی همگن و قابل مقایسه بوده و تمامی شرکت‌کنندگان فرم موافقت نامه شرکت در مطالعه را امضا کردند.
گروه کنترل از 43 نفر تشکیل شد که به طور مستقل فقط به تمرینات شنای خود پرداختند. آنها به طور متوسط هفته‌ای سه بار در کلاس‌های خود شرکت می‌نمودند و هر بار 500 متر شنای کرال‌سینه انجام می‌دادند.
در پایان جلسات نیز تمرینات کششی، تمرینات تنفسی و آرامش بخش، دراز کشیدن روی آب (با حمایت و تمرینات تنفسی) انجام می‌شد. همچنین این گروه یک الی دو بار در هفته به مدت 30 دقیقه تحت ماساژ قرار می‌گرفتند.
برای گروه اصلی یا گروه آزمایش (43 بیمار) نیز یک برنامه آب‌درمانی و تمرینات بدنی تجویز شد. کلاس‌ها 3 بار در هفته برگزار می‌شد. همه بیماران گروه اصلی تحت کشش عمودی در استخر با استفاده از یک وزنه 2 تا 4 کیلوگرمی در ناحیه کمر به مدت 15 دقیقه یک روز در میان برای یک دوره 8 تا 12 هفته‌ای قرار گرفتند.
پس از انجام این کشش عمودی در استخر به همه بیماران توصیه شد که در مواقعی مانند رانندگی که گردن دچار استرس زیادی است، از گردن بندهای طبی استفاده کنند. در بیماران گروه آزمایش نیز از ماساژ برای ریلکس کردن و رفع تنش عضلات ناحیه گردن، کمر، اندام فوقانی و تحتانی یک الی دو بار در هفته به مدت 30-40 دقیقه استفاده شد.
این پارامترها قبل و بعد از انجام مداخلات در ابتدا و انتهای مطالعه ثبت شد:
نتایج مطالعه اثربخشی این روش درمانی را در موارد زیر نشان داد:
نتایج اولین نظرسنجی بعد از تمرینات و مداخلات درمانی تفاوت معنی‌داری را در وضعیت سیستم قلبی عروقی در بیماران گروه اصلی و کنترل نشان نداد. این بدین معناست که هر دو گروه به یک‌میزان در فاکتورهای مربوط به‌سلامت قلبی عروقی پیشرفت کرده بودند.
اما چهار ماه پس از انجام پژوهش، تغییراتی در هر دو گروه مشاهده شد که این تغییرات در گروه اصلی بیشتر محسوس بود بدین صورت که در گروه اصلی پس از آب‌درمانی کاهش معنی‌داری در شاخص‌های ظرفیت قلبی و عروقی مشاهده شد.
شاخص‌های تحرک ستون فقرات گردنی پس از اتمام دوره کلاس‌ها در هر دو گروه به میزان قابل‌توجهی بهبود یافت.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نشان داد که در ابتدای مطالعه و قبل از انجام مداخلات، گروه کنترل و اصلی از نظر تون عضلات کمر و ذوزنقه تفاوت معنی‌داری با یکدیگر نداشتند.
اما تحت‌تأثیر مداخلات و دوره آموزشی آب‌درمانی، تغییرات مثبت (کاهش تون) در هر دو گروه مشاهده شد که این تغییرات در گروه اصلی بیشتر بود. کاهش جزئی بهبود تون عضلات گردن در بیماران گروه کنترل نشان می‌دهد که شنای کرال‌سینه که با بالاآوردن سر از سطح آب همراه است، باعث شل‌شدن عضلات گردن و کمربند بالای شانه نمی‌شود.
بهبود درد نیز در بیماران گروه اصلی بارزتر بود. در ابتدای مطالعه هر دو گروه از نظر پارامتر درد تفاوتی نداشتند؛ اما مداخلات درمانی، منجر به کاهش 53.8 درصدی شدت درد در بیماران گروه اصلی، و کاهش 30.8 درصدی درد در بیماران گروه کنترل شد. این کاهش شدت درد در طول مطالعه رخ داد و تفاوت شدت درد در ابتدا و انتهای مطالعه در گروه اصلی، اثربخشی این برنامه آب‌درمانی را ثابت می‌کند.
در پایان مطالعه 36 بیمار (83.7%) در گروه اصلی و 26 بیمار (60.4%) در گروه کنترل بهبود قابل‌توجهی در فاکتورهای اندازه‌گیری شده داشتند.
بهبودی در 4 بیمار از گروه اصلی (9.3%) و 10 بیمار از گروه کنترل (23.3%) متوسط بود. بهبود جزئی نیز در هر دو گروه در 3 بیمار (7%) مشاهده شد.
در گروه اصلی هیچ بیمار بدون بهبودی مشاهده نشد، در حالی که در گروه کنترل 4 بیمار گزارش کردند که هیچ بهبودی نداشته‌اند.
در بیماران مبتلا به سرگیجه و سایر اختلالات سیستم دهلیزی گوش، در گروه اصلی، ناپدیدشدن سرگیجه در 29 مورد از 43 نفر (67.4%) و کاهش علائم آن در 14 بیمار (32.6%) مشاهده شد. در گروه کنترل، سرگیجه در 19 بیمار (44.2%) ناپدید شد و در 24 (55.8%) کاهش یافت.
بنابراین، مطالعات نشان داده است که افزودن آب‌درمانی به توان‌بخشی‌های اولیه می‌تواند نتایج درمان را در بیماران مبتلا به اختلالات عصبی پوکی‌استخوان ستون فقرات گردنی بهبود بخشد.
آب‌درمانی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان بیماری‌های ستون فقرات است و پزشکان روزبه‌روز به طور فزاینده‌ای این روش را در برنامه‌های درمانی مشکلات ستون فقرات می‌گنجانند و آنها را به‌اندازه تمرینات فیزیوتراپی مؤثر می‌دانند.
مطالعات این پژوهش نیز نشان داد که برخلاف شنا، آب‌درمانی سطح بالاتری از قابلیت‌های فیزیکی را در بیماران مبتلا به مشکلات مختلف ستون فقرات گردنی به وجود می‌آورد.
در این مطالعه، اثربخشی این روش درمانی در حفظ قدرت و تون عضلات گردن، کمربند شانه‌ای، کمر و عضلات شکم نشان داده شد. همچنین، شواهد بالینی نشان داد که آب‌درمانی سیستم قلبی عروقی و تنفسی را نیز تقویت می‌کند و در نتیجه ایمنی کلی بدن را افزایش می‌دهد.
در آخر با مشخص‌شدن نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، باید توجه داشت که به علت تأثیرات مثبت آب‌درمانی، این روش، باید در روند توان‌بخشی بیماران با آسیب‌های مختلف ستون فقرات گردنی وارد شود.
