عدم تعادل عضلانی میتواند کل زنجیره حرکتی را تحتتأثیر قرار دهد و باعث بروز بسیاری از ناهنجاریهای اسکلتی و عضلانی شود. ناهنجاریهایی مانند سر به جلو، شانه گرد و یا حتی قوز پشتی. این ناهنجاریهای اسکلتی و عضلانی بهمرورزمان میتوانند منجر به گردن درد و کمردرد در ستون فقرات شوند. عدم تعادل عضلانی زمانی رخ میدهد که عضلات، ضعیف، سفت یا مهار میشوند. در نتیجه این موضوع میتواند منجر به تغییرات بافت نرم و اختلال در الگوهای حرکتی شود.
فهرست مطالب
تحقیقات نشان دادهاند که حرکات نادرست مکرر و طولانیمدت و وضعیت بدنی نامناسب یکی از اصلیترین عوامل ایجاد نقص در الگوهای حرکتی است. همانطور که در بالا نیز اشاره کردیم عدم تعادل عضلانی در اندام فوقانی، میتواند منجر به ناهنجاریهای وضعیتی، مانند وضعیت سر به جلو، وضعیت شانه گرد و هایپر کیفوز (قوز پشتی) به طور همزمان شود. این ناهنجاریها به دلیل عوامل سبک زندگی امروزی، مانند استفاده طولانیمدت از تلفنهای همراه، رایانه و لپتاپ، به مشکلات وضعیتی معمولی تبدیل شدهاند.
این ناهنجاریهای وضعیتی باعث کوتاهی و سفتی عضلات قفسه سینه و همچنین کشیدگی و ضعف عضلات ذوزنقه میانی و تحتانی میشوند. این عدم تعادل عضلانی منجر به تغییرات گستردهای از جمله، افزایش گودی در ستون فقرات گردنی، کایفوز قفسه سینهای، کتف بالدار و همچنین کاهش ثبات در مفصل شانه و کتف میشود. در صورت تشدیدشدن، این ناهنجاریهای وضعیتی میتوانند الگوهای تنفسی همراه با درد، مشکل در بلع، سردردهای مزمن، کاهش حجم ریه و کاهش استقامت عضلات خمکننده و بازکننده ستون فقرات گردنی را به وجود آورند.
ناهنجاریهای اسکلتی ذکر شده در تحقیقات بسیاری مورد بررسی قرار گرفتهاند و روشهایی برای اصلاح ناهنجاریها نیز معرفی شده است. با این حال، علیرغم این واقعیت که بسیاری از افراد ناهنجاریهای شانه گرد، وضعیت سر به جلو و قوز پشتی را به طور همزمان تجربه میکنند، اما بسیاری از تحقیقات این ناهنجاریها را به طور جداگانه بررسی کردهاند. رویکردهای درمانی اخیر نیز بر اصلاح این ناهنجاریها به صورت جداگانه از طریق تمرینات کششی – تقویتی متمرکز شده است، بدون توجه به این واقعیت که این ناهنجاریها شرایطی مرتبط با هم هستند.
برخی مطالعات دیگر نیز از روشهای درمانی؛ مانند فیزیوتراپی همراه با تمرینات آبدرمانی استفاده کردهاند، بنابراین نتایج این تحقیقات را نمیتوان به تنهایی به تأثیر آبدرمانی نسبت داد.
امروز میخواهیم در این مقاله یکی از تحقیقاتی را که در این زمینه انجام شده است، باهم مرور کنیم. در این مطالعه تأثیر آبدرمانی بر افراد دارای ناهنجاریهای اندام فوقانی بررسی شده است. محققان این پژوهش این فرضیه را مطرح کردهاند که اجرای تمرینات اصلاحی در یک محیط آبی (آبدرمانی) میتواند به عنوان یک درمان توانبخشی مؤثر برای افرادی که از ناهنجاریهای سر به جلو، شانه گرد، قوز پشتی و گردن درد رنج میبرند، عمل کند.
این پژوهش توسط دانشجویان دانشگاه بوعلی سینای همدان انجام شد. دادههای این پژوهش در آزمایشگاه توانبخشی ورزشی جمع آوری شد و پروتکلهای مطالعه، مورد تأیید کمیته اخلاق پژوهشی علوم پزشکی قرار گرفت. آزمودنیها فرمهای رضایت آگاهانه را نیز امضا کردند. شرکتکنندگان بین ژوئن 2018 و اکتبر 2018 جذب این پژوهش شدند و غربالگری وضعیت بدنی آنها با استفاده از ارزیابی بصری صورت گرفت.
معیارهای ورود به پژوهش، وضعیت سر به جلوی بیشتر از 46 درجه، وضعیت شانه گرد بیشتر از 52 درجه و قوز پشتی بیشتر از 42 درجه و همچنین داشتن درد در قسمت گردن، شانه و ستون فقرات هنگام استفاده از لپتاپ یا تلفن همراه بود. محدوده سنی شرکتکنندگان در این پژوهش نیز بین 18 تا 22 سال بود.
معیارهای خروج از پژوهش نیز، سابقه ورزش حرفهای، سابقه شکستگی، جراحی یا بیماریهای مفصلی، ناهماهنگی اسکلتی در مچ پا و زانو، اختلال در سیستم دهلیزی، اضافه وزن، آلرژی به آب، مشکلات تنفسی یا بیماری قلبی عروقی؛ و سابقه میگرن بود
پس از غربالگریهای اولیه، 34 فرد واجد شرایط با ناهنجاریهای همزمان شناسایی شدند. با در نظر گرفتن امکان ترک پژوهش، تمامی 34 نفر انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش (17 نفر) و کنترل (17 نفر) تقسیم شدند. از این تعداد، چهار نفر به دلایل مختلف از شرکت در پژوهش انصراف دادند و تعداد نهایی 30 نفر (14 نفر در گروه آزمایش و 16 نفر در گروه کنترل) برای انجام پژوهش باقی ماند.
در این پژوهش، تمرینات اصلاحی در محیط آبی انجام شد. در مرحله اول، نقاط ماشهای (نقاط برجسته و متعددی که داخل گرههای عضلانی به وجود میآیند و فشار بر روی آنها، باعث ایجاد دردهای ارجاعی در سایر نقاط بدن میشود) از طریق ماساژ در آب آزاد شدند و برای رهاسازی عضلات سفت شده نیز از غلتکهای فومی استفاده شد. در مرحله دوم، از تمرینات کششی ایستا برای رفع گرفتگی عضلات کمک گرفته شد.
با توجه به اینکه یکی از شایعترین عوارض این ناهنجاریها تأثیر بر عضلات تنفسی است، سعی شد تا در پروتکل درمانی در کنار استفاده از تمرینات کشش عضلانی، از تمرینات اصلاحی مربوط به الگوهای تنفسی نیز استفاده شود. در فازهای بعدی از تمرینات تقویتی و در نهایت از تمرینات حس عمقی برای مفاصل گردن و شانه استفاده شد.
از آنجایی که آخرین مرحله درمان شامل تمرینات تلفیقی بود، از آزمودنیها خواسته شد تا در یک بازی در آب شرکت کنند و وضعیت بدنی صحیح را در حین این بازی حفظ کنند. برنامه تمرینی استفاده شده در این پژوهش، هشت هفته به طول انجامید که شامل سه جلسه در هفته بود. هر جلسه تمرینی شامل گرم کردن (10-15 دقیقه)، تمرینات آبدرمانی (35-45 دقیقه) و سرد کردن (5-10 دقیقه) بود.
در این پژوهش از تصاویر نمای جانبی برای ارزیابی زوایای سر به جلو و وضعیت شانه گرد استفاده شد. سه علامت آناتومیکی (تراگوس گوش، مهره C7 و زائده آخرومی) علامت گذاری شدند و یک دوربین دیجیتال نصب شده بر روی یک سه پایه در فاصله 265 سانتی متری از دیوار قرار داده شد. سپس از آزمودنیها خواسته شد که در موقعیتی کاملاً راحت بایستند و به نقطه (یک صلیب) روی دیوار (چشم در امتداد افق) نگاه کند. پس از پنج ثانیه، ممتحن سه تصویر از نمای جانبی از آزمودنیها میگرفت و آنها را در رایانه وارد میکرد.
میانگین سه زاویه به دست آمده به عنوان زوایای مورد نظر برای وضعیت سر به جلو و وضعیت شانه گرد ثبت شد.
از آنجایی که مطالعات قبلی میزان اعتبار خط کش منعطف را برای اندازه گیری قوز پشتی بسیار بالا گزارش کردهاند، در این پژوهش نیز سعی شد تا از این روش برای اندازه گیری این ناهنجاری استفاده شود.
شدت درد گردن و شانه با استفاده از خط کش درد ارزیابی شد. در این روش از آزمودنیها خواسته میشود تا میزان درد خود را در طول فعالیتهای روزانه یعنی زمانی که برای مدت طولانی از تلفن همراه یا لپتاپ استفاده میکنند و زمانی که برای مدت طولانی مطالعه میکنند، از یک تا 10 امتیاز دهی کنند. در این مقیاس، 0 نشان دهنده عدم وجود درد، 1 نشان دهنده حداقل درد و 10 معادل درد غیرقابل تحمل است. شدت درد ذهنی قبل، حین و بعد از مداخلات درمانی اندازهگیری شد.
در نهایت نتایج این پژوهش نشان داد که تمرینات آبدرمانی به طور معنیداری باعث کاهش ناهنجاریهای وضعیتی، درد گردن و شانه در آزمودنیها شد.
درواقع نتایج این پژوهش تأیید کرد که این پروتکل درمانی به طور مؤثری میتواند بر اصلاح ناهنجاریهای وضعیتی و درد اندام فوقانی تأثیرگذار باشد.
سهرمن یکی از پژوهشگران برجسته در زمینه حرکات اصلاحی نیز پیش از این معتقد بود که تمرینات با هدف اصلاح الگوی حرکتی و از بین بردن عدم تعادل عضلانی میتواند منجر به سازگاری عصبی – عضلانی و در نتیجه بهبود عارضههای اسکلتی عضلانی شود.
او همچنین مهمترین مرحله اصلاح این عارضهها را آموزش افراد برای حفظ وضعیت بدنی مناسب در هنگام انجام کارهای تکراری و گرفتن وضعیتهای خاص برای مدت طولانی میدانست.
به همین دلیل، اولین جلسه از برنامه تمرینی این پژوهش، حول آموزش شرکتکنندگان در مورد حفظ راستای مناسب بدنی در حین انجام فعالیتهایشان بود.
یکی از علل مهم اصلاح قابل توجه ناهنجاریهای سر به جلو، شانه گرد و قوز پشتی در این پژوهش را میتوان به دو عامل تمرینات آبدرمانی و پروتکلهای تمرینات اصلاحی نسبت داد.
به نظر میرسد انجام تمرینات اصلاحی در آب (آبدرمانی) یکی از عوامل تعیینکننده اثربخشی در این مطالعه باشد؛ زیرا اثر تلاطم آب در طول حرکت، میتواند باعث تحریک بیشتر حس عمقی و پاسخهای حسی مختلف شود که این موارد در برنامههای تمرینی زمینی اتفاق نمیافتند.
یکی دیگر از علل تأثیرگذاری بیشتر تمرینات آبدرمانی ممکن است مربوط به گرما و فشار هیدرواستاتیک آب باشد که باعث بالا رفتن جریان خون میشود. این موضوع گیرندههای درد را مهار و نقاط ماشهای را تحریک میکند و در نتیجه باعث اصلاح و از بین رفتن سفتی عضلانی میشود.
گرمای آب همچنین میتواند در بازگرداندن انعطافپذیری عضلات و دامنه حرکتی مفاصل از طریق انبساط و آرامش عضلانی مفید باشد.
اگرچه هیچ مطالعهای قبل از این، تمرینات آبدرمانی را برای اصلاح ناهنجاریهای وضعیتی بررسی نکرده است، اما شواهدی در پژوهشهای قبلی یافت میشود که میتواند از یافتههای این پژوهش نیز حمایت کند.
برای مثال، پژوهشگری به نام کامیوکا در پژوهش خود گزارش داد که تمرینات آبی اثرات کوچک اما معنیداری بر تسکین درد دارد و میتواند پیامدهای بیماریهای حرکتی را کاهش دهد.
پژوهش نیرا و همکاران نیز، اثربخشی آبدرمانی بر بهبود تعادل و درد در زنان مبتلا به فیبرومیالژیا را تأیید کرد.
هارمن و همکاران نیز، اثرات یک برنامه تمرینی را بر بهبود وضعیت سر به جلو مطالعه کردند و دریافتند که یک برنامه ورزشی هدفمند و کوتاهمدت در خانه میتواند باعث بهبود وضعیت سر به جلو شود.
پارک و همکاران نیز کشف کردند که تمرینات ترکیبی به طور مؤثر وضعیت سر به جلو، شانه گرد، قوز پشتی و گودی کمر را در کودکان اصلاح میکند.
